Cách Phát Hiện Phần Mềm Theo Dõi Trên Laptop: Hướng Dẫn Chi Tiết Từ Chuyên Gia

Bạn có bao giờ cảm thấy như có ai đó đang theo dõi mình qua chiếc laptop không? Nếu thiết bị của bạn đang có những biểu hiện lạ, đó có thể không phải là sự lo lắng thái quá. Rất may, có những cách đơn giản giúp bạn phát hiện phần mềm theo dõi ẩn và lấy lại quyền kiểm soát quyền riêng tư của mình. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những hướng dẫn chi tiết từ các chuyên gia công nghệ để nhận biết các dấu hiệu “bất thường” của một chiếc laptop có thể đang bị cài đặt phần mềm gián điệp, từ đó bạn có thể chủ động bảo vệ dữ liệu và thông tin cá nhân.

1. Dấu Hiệu Hành Vi Bất Thường Của Laptop

Một trong những dấu hiệu đầu tiên dễ nhận thấy nhất cho thấy ai đó có thể đã cài đặt phần mềm theo dõi trên laptop của bạn chính là sự thay đổi đáng kể trong cách thiết bị hoạt động. Các công cụ giám sát thường chạy ẩn trong nền, thu thập dữ liệu hoặc ghi lại hoạt động của bạn một cách thầm lặng. Điều này có thể gây căng thẳng cho hệ thống và dẫn đến những hành vi bất thường.

Nếu laptop của bạn trở nên ì ạch, khởi động lâu hơn bình thường, pin nhanh hết, hoặc quạt tản nhiệt kêu to bất thường ngay cả khi bạn không chạy các ứng dụng nặng, đó có thể là một manh mối quan trọng cho thấy có điều gì đó không ổn.

Hãy đặc biệt chú ý đến các cửa sổ pop-up lạ, đặc biệt là khi bạn không duyệt web, hoặc sự gia tăng bất thường của quảng cáo trên các trang web yêu thích. Ngoài ra, hãy để ý các lỗi hệ thống thường xuyên mà bạn không thể xác định nguyên nhân hoặc việc laptop tự khởi động lại một cách bất ngờ.

Nếu bạn thường xuyên sử dụng tính năng điểm truy cập di động (mobile hotspot) để kết nối laptop với internet, một sự tăng đột biến không mong muốn trong mức sử dụng dữ liệu cũng có thể là một dấu hiệu cảnh báo khác. Phần mềm theo dõi có thể gây ra tất cả những vấn đề này. Tóm lại, hãy tin vào trực giác của bạn. Nếu laptop có cảm giác không bình thường, rất có thể là có vấn đề.

2. Quét Hệ Thống Để Phát Hiện Phần Mềm Độc Hại

Người dùng đang thực hiện quét phần mềm gián điệp trên laptop với các dấu hiệu cảnh báo

Một đặc điểm của phần mềm độc hại hiện đại là chúng hoạt động lén lút hơn so với các loại cũ, khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn theo những cách thông thường, như hiển thị các cửa sổ bật lên ngẫu nhiên. May mắn thay, nhiều công cụ theo dõi, đặc biệt là keylogger và spyware (phần mềm gián điệp), được các chương trình diệt virus uy tín xếp vào loại phần mềm độc hại.

Sử dụng các chương trình này, bạn có thể thực hiện quét toàn bộ hệ thống để giúp phát hiện và loại bỏ các mối đe dọa trước khi chúng gây ra nhiều tác hại hơn. Các công cụ bảo mật tích hợp như Windows Defender của Microsoft và XProtect của Apple có thể không nghe có vẻ mạnh mẽ, nhưng chúng là lớp phòng thủ đầu tiên mà bạn nên sử dụng.

Hãy đảm bảo rằng các định nghĩa virus của bạn được cập nhật mới nhất, sau đó thực hiện quét toàn bộ thay vì quét nhanh, vì phần mềm theo dõi có thể ẩn sâu trong các tệp hệ thống.

Nếu bạn không hài lòng với kết quả quét, hãy cân nhắc sử dụng một giải pháp diệt virus hoặc chống phần mềm độc hại của bên thứ ba đáng tin cậy như Malwarebytes hoặc Bitdefender. Các công cụ này thường phát hiện các mối đe dọa mà các chương trình mặc định có thể bỏ qua. Một số thậm chí còn cung cấp các tính năng cụ thể để nhận diện keylogger, rootkit và các công cụ truy cập từ xa. Tuy nhiên, chúng thường không miễn phí hoặc có giá thành rẻ.

3. Kiểm Tra Kỹ Các Tiện Ích Mở Rộng Trình Duyệt

Các tiện ích mở rộng của trình duyệt có thể rất hữu ích, nhưng chúng cũng có thể là công cụ để theo dõi hoạt động của bạn. Các tiện ích mở rộng độc hại hoặc giả mạo có thể theo dõi thói quen duyệt web, hiển thị quảng cáo, ghi lại các thao tác gõ phím hoặc thậm chí chuyển hướng bạn đến các trang web giả mạo để đánh cắp thông tin. Đó là lý do tại sao việc xem xét các tiện ích mở rộng của trình duyệt là điều cần thiết khi kiểm tra phần mềm theo dõi.

Hãy duyệt qua danh sách một cách cẩn thận và tìm kiếm bất kỳ tiện ích nào mà bạn không nhận ra hoặc không nhớ đã cài đặt. Đặc biệt chú ý đến các tiện ích mở rộng tuyên bố cung cấp các chức năng tiện ích như tăng cường bảo mật – đôi khi chúng được sử dụng để ngụy trang cho phần mềm gián điệp.

Để an toàn, bạn nên chỉ cài đặt các tiện ích mở rộng được đánh giá tốt và đáng tin cậy từ các nhà phát triển uy tín. Trong tương lai, hãy kiểm tra tính an toàn của các tiện ích mở rộng trước khi bạn cài đặt chúng trên Chrome, Firefox hoặc bất kỳ trình duyệt nào khác.

4. Rà Soát Quyền Truy Cập Webcam và Microphone

Một trong những cách đáng lo ngại nhất mà ai đó có thể theo dõi bạn là bằng cách truy cập webcam hoặc microphone của laptop một cách bí mật. Vì lý do này, bạn nên thường xuyên xem xét ứng dụng nào có quyền truy cập vào webcam và microphone của mình.

Trên Windows 11, hãy nhấp vào biểu tượng Windows, đi tới Cài đặt (Settings) > Quyền riêng tư & bảo mật (Privacy & Security), sau đó cuộn xuống Quyền ứng dụng (App permissions). Từ danh sách, chọn Camera hoặc Microphone và cuộn xuống trang để xem ứng dụng nào có quyền đối với cảm biến đã chọn.

Trên macOS, điều hướng đến Cài đặt hệ thống (System Settings) > Quyền riêng tư & bảo mật (Privacy & Security), sau đó chọn Camera hoặc Microphone từ danh sách.

Trong khi ở các trang tương ứng, hãy tìm bất kỳ ứng dụng nào bạn không nhận ra hoặc không cố ý cấp quyền truy cập. Nếu không chắc chắn, hãy tắt quyền của ứng dụng đó và theo dõi xem có vấn đề gì xảy ra không.

Một cách khác để biết bạn đang bị theo dõi là khi đèn webcam của bạn tự động bật sáng mà không có thao tác nhập liệu. Tuy nhiên, điều đó không phải lúc nào cũng đúng vì một số phần mềm theo dõi tinh vi có thể tắt đèn báo trong khi ghi hình bạn, khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn.

5. Kiểm Tra Các Chương Trình Đã Cài Đặt Trên Laptop

Thông thường, phần mềm theo dõi tự ngụy trang thành một ứng dụng vô hại hoặc ít được biết đến, với hy vọng hòa nhập với các chương trình hợp pháp. Những ứng dụng này thậm chí có thể cài đặt thêm các ứng dụng khác trong nền mà bạn không hề hay biết. Đó là lý do tại sao việc xem xét định kỳ tất cả phần mềm đã cài đặt trên laptop là điều cần thiết, đặc biệt nếu bạn nghi ngờ thiết bị của mình có thể đã bị can thiệp.

Trên Windows 11, mở Cài đặt (Settings) và điều hướng đến Ứng dụng (Apps) > Ứng dụng đã cài đặt (Installed apps) để xem danh sách các ứng dụng đã được cài đặt.

Trên macOS, mở thư mục Ứng dụng (Applications) hoặc điều hướng đến Cài đặt hệ thống (System Settings) > Chung (General) > Dung lượng (Storage) > Ứng dụng (Applications) để có cái nhìn tổng quan tương tự.

Hãy duyệt qua danh sách từng mục và tìm kiếm bất kỳ thứ gì có vẻ lạ, có tên chung chung hoặc được cài đặt gần đây mà bạn không hề hay biết. Nếu bạn không chắc chắn về một ứng dụng cụ thể, một tìm kiếm đơn giản trên mạng về tên, nhà phát triển, chức năng hoặc đánh giá của nó có thể giúp xác định tính hợp pháp của nó.

6. Xem Lại Các Chương Trình Khởi Động Cùng Hệ Thống

Nhiều loại phần mềm theo dõi được thiết kế để tự động khởi chạy khi bạn bật laptop, để chúng có thể bắt đầu thu thập dữ liệu ngay lập tức mà không gây chú ý. Điều này khá phổ biến ngay cả đối với phần mềm giám sát nhân viên.

Do đó, việc xem xét các chương trình khởi động của bạn là một cách thông minh để phát hiện các công cụ ẩn đang chạy trong nền. Trên Windows 11, nhấn Ctrl + Shift + Esc để mở Task Manager, sau đó nhấp vào Ứng dụng khởi động (Startup apps) trong thanh bên trái. Thao tác này sẽ hiển thị danh sách tất cả các chương trình được thiết lập để khởi chạy khi hệ thống của bạn khởi động.

Giao diện quản lý ứng dụng khởi động trong Windows 11 Task Manager

Trên macOS, hãy đi tới Cài đặt hệ thống (System Settings) > Chung (General) > Mục Đăng nhập & Tiện ích mở rộng (Login Items & Extensions) để xem danh sách tương tự.

7. Theo Dõi Hoạt Động Mạng Của Laptop

Một tính năng đặc biệt của phần mềm theo dõi là nó thường gửi dữ liệu trở lại cho chủ sở hữu, cho dù đó là các thao tác gõ phím, ảnh chụp màn hình, ghi âm hoặc nhật ký hoạt động của bạn. Điều này có nghĩa là nó sẽ thường xuyên sử dụng kết nối internet của bạn ngay cả khi bạn không làm gì trực tuyến.

Do đó, việc kiểm tra hoạt động mạng của laptop có thể giúp bạn phát hiện bất kỳ hoạt động truyền dữ liệu bất thường nào cho thấy sự hiện diện của phần mềm gián điệp.

Trên Windows, tìm kiếm Resource Monitor (Giám sát tài nguyên) và chọn nó từ kết quả tìm kiếm. Sau khi mở, chọn tab Mạng (Network) để xem chi tiết về mức sử dụng mạng của bạn.

Màn hình giám sát tài nguyên (Resource Monitor) trên Windows 11 hiển thị lưu lượng mạng

Trên macOS, mở Activity Monitor (Giám sát hoạt động) và nhấp vào tab Mạng (Network).

Xem hoạt động sử dụng mạng trong ứng dụng Activity Monitor trên macOS

Trong khi xem mức sử dụng mạng, hãy tìm kiếm các tiến trình hoặc ứng dụng không quen thuộc liên tục gửi hoặc nhận dữ liệu trong nền. Các đợt tăng đột biến lưu lượng mạng thường xuyên, không giải thích được có thể là một dấu hiệu cảnh báo.

Ngoài Resource Monitor và Activity Monitor, bạn có thể sử dụng các công cụ của bên thứ ba để giám sát hoạt động mạng trên Linux, macOS và Windows. Trên Windows, bạn có thể sử dụng GlassWire hoặc NetBalancer. Trên macOS, LuLu là một lựa chọn tuyệt vời.

Nếu bạn lo lắng rằng ai đó đang theo dõi máy tính của mình nhưng không thể thấy bất kỳ dấu hiệu rõ ràng nào, hãy xem xét hệ thống của bạn để tìm các ứng dụng lạ, kiểm tra lưu lượng mạng và xem lại các chương trình khởi động cùng hệ thống và tiện ích mở rộng trình duyệt. Cách tiếp cận tốt nhất là bắt đầu với các phương pháp dễ dàng và dần dần chuyển sang các kỹ thuật nâng cao hơn để đảm bảo an toàn cho thiết bị của bạn.