Thế giới phần cứng máy tính cá nhân (PC) có thể phức tạp hoặc đơn giản tùy thuộc vào mức độ bạn muốn đào sâu. Tùy thuộc vào sự kiên nhẫn của bạn đối với các chi tiết kỹ thuật, bạn hoàn toàn có thể tiếp tục tận hưởng chiếc PC của mình mà không cần đi sâu vào những khía cạnh phức tạp. Tuy nhiên, đối với những người thích tìm hiểu sâu hơn, có rất nhiều quan niệm sai lầm và thông tin chưa đầy đủ liên quan đến các thành phần phần cứng phổ biến cùng các thuật ngữ hiệu năng liên quan đến CPU, GPU và các linh kiện PC khác. Rất có thể bạn biết một vài điều về những thuật ngữ này, nhưng lại diễn giải chúng không chính xác. Hãy cùng đi sâu hơn vào năm khía cạnh như vậy để giải mã ý nghĩa và tác động thực sự của chúng.
Chống Lỗi Thời (Future-proofing)
Cách hầu hết người dùng PC hiểu về “chống lỗi thời” là mua nhiều hơn những gì họ cần ở thời điểm hiện tại để chiếc PC của họ giữ được sự phù hợp lâu hơn. Mặc dù thoạt nhìn có vẻ hợp lý, nhưng “chống lỗi thời”, đặc biệt trong lĩnh vực PC custom build, về cơ bản là một ảo tưởng. Ý tưởng bảo vệ cỗ máy của bạn trước tương lai dễ mắc phải hàng loạt cạm bẫy có thể khiến bạn tốn kém hơn đáng kể so với những gì bạn nghĩ.
Bộ PC custom build InWin 977EK màu bạc với hệ thống tản nhiệt nước kép màu hồng
Trước hết, “tương lai” mà bạn đang chuẩn bị và chi trả quá mức có thể không bao giờ đến. Bo mạch chủ Wi-Fi 7 hay RAM 8800MT/s của bạn có thể không bao giờ trở nên thực sự cần thiết trước khi bạn cần build lại máy sau 5 năm nữa. Và chiếc RTX 5090 bạn mua để tận hưởng gaming không giới hạn sẽ trở thành một card tầm trung sau hai thế hệ nữa, khoảng thời gian mà mọi người thường đợi để nâng cấp GPU. Vì vậy, bạn sẽ phải chuyển sang một thứ mới, có thể cũng đắt tiền như vậy, để duy trì cùng mức hiệu năng sau 5 năm.
Thứ hai, bằng cách chi trả quá mức cho tương lai, bạn chắc chắn đang hy sinh khía cạnh này hay khía cạnh khác của chiếc PC. Bằng cách chọn một GPU hoặc CPU đầu bảng, bạn có thể phải chấp nhận một bộ tản nhiệt yếu hơn hoặc một ổ SSD dung lượng nhỏ hơn. Thay vì cân bằng cấu hình của mình, bạn đang tạo ra một cỗ máy lệch lạc với cùng một ngân sách. Tất nhiên, điều này không thành vấn đề với những người có túi tiền rủng rỉnh, nhưng đối với hầu hết chúng ta, chống lỗi thời là một nỗ lực tốn kém nhưng không mang lại kết quả. Bạn thậm chí có thể không nhận được giá trị bán lại tốt khi muốn thanh lý một số linh kiện cao cấp của mình vài năm sau đó.
Thùng máy PC gaming màu trắng với card đồ họa (GPU) cũng màu trắng nổi bật bên trong
Nghẽn Cổ Chai (Bottleneck)
Đối với hầu hết mọi người, nghẽn cổ chai hiệu năng tồn tại khi một trong các linh kiện của họ (thường là CPU) kìm hãm chiếc PC đạt được tiềm năng của nó. Mặc dù một CPU yếu hơn đáng kể thực sự có thể làm tê liệt hiệu năng của một chiếc GPU cao cấp, nhưng hầu hết người dùng không ghép cặp một chiếc RTX 5080 với Ryzen 5 3600. Các công cụ tính nghẽn cổ chai PC có thể khiến bạn tin rằng bạn cần nâng cấp từ CPU 6 nhân lên 12 nhân để loại bỏ “nghẽn cổ chai”, nhưng bạn nên nhìn nhận vấn đề một cách thực tế.
Sự khác biệt nhỏ về hiệu năng giữa CPU và GPU của bạn không thực sự ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu suất PC. Không có chiếc PC nào hoàn toàn thoát khỏi nghẽn cổ chai, và tôi không chỉ đề cập đến CPU hay GPU. Ngay cả RAM và bộ lưu trữ chậm hơn cũng có thể gây ra những giới hạn nhất định cho hiệu suất tối đa theo lý thuyết của PC. Bên cạnh đó, hầu hết mọi người đều bị nghẽn cổ chai ở màn hình, điều này ngăn họ trải nghiệm toàn bộ sức mạnh của các linh kiện xuất sắc khác. Tôi không khuyến khích bạn tránh việc tìm hiểu các điểm nghẽn cổ chai trên PC của mình, nhưng trong hầu hết các trường hợp, có lẽ bạn đang lo lắng không cần thiết.
Các linh kiện bên trong thùng máy PC gaming với đèn RGB
Sử Dụng VRAM (Bộ Nhớ Card Đồ Họa)
Gần đây đã có rất nhiều phản ứng tiêu cực chính đáng chống lại các GPU có 8GB VRAM, nhưng nhiều người dùng có thể đang nhầm lẫn giữa việc phân bổ VRAM (VRAM allocation) và sử dụng VRAM thực tế (VRAM usage). Mặc dù 8GB VRAM chắc chắn không nên tồn tại trên bất kỳ thứ gì ngoài các GPU cấp thấp vào năm 2025, nó có thể không trở thành giới hạn hiệu năng trong hầu hết các tựa game ở độ phân giải 1080p, và thậm chí cao hơn. Bộ đếm bộ nhớ GPU mà bạn thấy trên màn hình hiển thị lượng VRAM mà trò chơi phân bổ để tải trước các texture và dữ liệu render khác.
Con số này không phản ánh lượng bộ nhớ thực tế mà trò chơi đang sử dụng tại thời điểm đó. Vì vậy, ngay cả việc phân bổ 7.8GB (thường là tối đa) trên một GPU 8GB VRAM không nhất thiết có nghĩa là bạn đang tiến gần đến tình trạng tụt khung hình hoặc texture không được tải. Một số tựa game chắc chắn có thể yêu cầu nhiều bộ nhớ hơn khả năng của GPU của bạn, nhưng bạn có lẽ sẽ nhận thấy điều đó bằng mắt thường thay vì qua bộ đếm sử dụng VRAM.
Màn hình hiển thị mức sử dụng VRAM (Bộ nhớ card đồ họa)
Mức Sử Dụng GPU (GPU Utilization)
Nhiều game thủ quá bận tâm về tỷ lệ phần trăm sử dụng GPU của họ khi chơi game. Ngay cả sự sụt giảm nhỏ từ 99% xuống 97% cũng có thể khiến họ cảm thấy “không đúng”, gợi lên nỗi sợ về nghẽn cổ chai CPU. Tuy nhiên, mức sử dụng GPU là một chỉ số động liên tục dao động dựa trên nhiều yếu tố. Việc mức sử dụng GPU giảm tạm thời xuống 95% (hoặc thậm chí 90%) không có nghĩa là bạn đang lãng phí hiệu năng.
Các tựa game khác nhau có mức độ phụ thuộc vào GPU khác nhau và có thể không sử dụng GPU của bạn ở cùng một mức độ. Ngay cả các môi trường khác nhau trong cùng một trò chơi cũng có thể ít phụ thuộc vào GPU hơn và phụ thuộc nhiều hơn vào CPU, đó là lý do tại sao bạn có thể nhận thấy sự sụt giảm mức sử dụng GPU. Mức sử dụng GPU ổn định ở 99% luôn là lý tưởng, nhưng bạn không nên đặt nó làm điều kiện bắt buộc – đó là công thức dẫn đến lo lắng không cần thiết và các chẩn đoán không đi đến đâu.
Giảm Hiệu Năng Do Nhiệt (Thermal Throttling)
Hầu hết mọi người đều nghe nói về hiện tượng giảm hiệu năng do nhiệt, nhưng không phải ai cũng hiểu đầy đủ nó đề cập đến điều gì. Một số người dùng tin rằng nó là việc CPU cắt nguồn cho hệ thống khi nhiệt độ vượt quá một ngưỡng nhất định. Trên thực tế, giảm hiệu năng (throttling) nghĩa là CPU (hoặc GPU, hoặc SSD) của bạn đang giới hạn hiệu năng của nó để quản lý nhiệt độ hoạt động tốt hơn. Nó đang giảm tải, và do đó giảm nhiệt độ, để tránh đạt đến mức nguy hiểm.
Giảm hiệu năng do nhiệt thậm chí xảy ra trên điện thoại thông minh hoặc laptop của bạn trong các tình huống bị giới hạn nhiệt. Nó chỉ đơn giản là một cơ chế bảo vệ tích hợp nhằm bảo vệ phần cứng khỏi bị hư hại vĩnh viễn. Hệ thống không cần phải tắt đột ngột để bạn gọi đó là giảm hiệu năng do nhiệt. GPU của bạn có thể tự giảm xung nhịp nếu nhiệt độ đạt đến giới hạn đặt trước, và ổ SSD Gen5 của bạn cũng vậy. Tất nhiên, bạn có thể ngăn chặn hiện tượng giảm hiệu năng do nhiệt bằng cách sử dụng hệ thống tản nhiệt tốt hơn hoặc tinh chỉnh các đường cong quạt (fan curves), nhưng đây là một hiện tượng hoàn toàn bình thường mà PC của bạn có thể gặp phải đôi khi.
Minh họa về các cách giảm nhiệt độ cho PC mà không cần nâng cấp phần cứng
Hầu Hết Các Nỗi Lo Về Hiệu Năng PC Đều Bị Phóng Đại
Bạn có thể bắt gặp rất nhiều thông tin về VRAM không đủ, nghẽn cổ chai và các nỗi sợ khác (bao gồm cả từ chính tôi), nhưng dù những lo ngại này có cơ sở, chúng cũng có thể bị thổi phồng quá mức. Các thuật ngữ khác như chống lỗi thời và giảm hiệu năng do nhiệt thường bị người dùng phổ thông diễn giải sai, dẫn đến lo lắng không cần thiết và đôi khi là những hệ quả tài chính. Hiểu đúng bản chất của các khái niệm này sẽ giúp bạn có cái nhìn thực tế hơn về hiệu năng PC của mình.
